تاریخچه گلاب و روش تقطیر آن

تاریخچه گلاب و روش تقطیر آن
گلاب به مایعی می‌گویند که از گل سرخ استخراج شود. این مایع معطر از تقطیر گل‌های درختچه ی گل محمدی (سرخ) به دست می‌آید. ایرانیان از نخستین افرادی بودند که از قدیم الایام به ویژگی‌های درمانی و خوراکی گل محمدی پی برده‌اند. در رابطه با تاریخچه گلاب و روش تقطیر آن باید گفت که مبدا تولید گلاب، ایران بوده و موطن اصلی آن کشور ایران است. 
سپس ایرانیان فنشان را به نقاط دیگر دنیا نیز انتقال دادند. طبق تحقیقات انجام شده، در قرون 8 و 9، گلاب یکی از مهم ترین اقلام تجاری بوده که از طریق جاده ابریشم به چین و هند صادر شده است. 
روش تقطیر در کشورهای مختلف متفاوت بوده، به گونه‌ای که در کشورهای تولید کننده مثل ایران، آرژانتین، بلغارستان، اسپانیا، ترکیه، سوئیس و پرتقال کاملا با هم فرق دارد. 
در کشور ما ایران، مناطقی مثل قمصر و دیگر توابع کاشان سابقه دیرینه در تولید گلاب دارند. ما در مقاله زیر به بررسی تاریخچه گلاب و روش تقطیر آن می‌پردازیم. 

 

روش‌های مختلف استخراج اسانس گل محمدی
در رابطه با این سوال که تاریخچه گلاب و روش تقطیر آن چگونه است؟ باید گفت که روش‌های مختلف استخراج اسانس گل سرخ عبارتند از: 

 روش تقطیر با آب: شامل جوشاندن گل‌ها در آب و سپس خنک نمودن بخارات و جمع کردن آن‌هاست. در این روش میزان مشخصی از گل محمدی را با میزانی از آب که حدودا 3 الی 4 بربر وزن گل است، تقطیر می‌نمایند. در عمل تقطیر، دما بایستی بسیار ملایم و آهسته باشد. چرا که افزایش ناگهانی دما باعث می‌شود که برخی از اجزای معطر که سبک تر هستند با هوای باقیمانده از دستگاه خارج گردند. 

 روش تقطیر همزمان آب و بخار: این روش بازده چندان مطلوبی نداشته چرا که اسانس به علت وجود ترکیبات ناپایدار، آسیب دیده یا از بین می‌رود.
 استخراج با حلال: در این روش، میزان فنیل الکل که یک ماده موثر اسانس است، حدود 10 برابر بیشتر از روش تقطیر با بخار است.

 

روش‌های تولید گلاب در ایران
در رابطه با تاریخچه گلاب و روش تقطیر آن در ایران باید گفت که در کشور ما گلاب به دو روش صنعتی و سنتی تولید می‌شود. 

تولید سنتی گلاب
در ایران از قدیم الایام، تولید سنتی گلاب مرسوم بوده است. در این روش، در یک دیگ مسی مقدار مشخصی از گل سرخ و آب را می‌ریزند. تقریبا به ازای هر یک کیلوگرم از گل سرخ، یک لیتر آب می‌ریزند. سپس درپوشی را روی دیگ می‌گذارند. سپس یک واشر لاستیکی، میان دیگ و درپوش آن می‌گذارند. این درپوش مانع از نشت بخارات می‌شود.
 در ضمن سوراخی نیز روی در دیگ وجود داشته که به لوله‌های آلومینیومی یا استیل متصل بوده و سر دیگر آن به پاچ (ظرفی مسی) منتهی می‌گردد. این بخارات بعد از عبور از لوله در پاچ می‌رود. داخل پاچ، آب سرد قرار دارد که باعث سرد شدن بخارات شده و گلاب به دست می‌آید. تقریبا از یک کیلو گل سرخ، 1.5 کیلو گلاب به دست می‌آید. مدت زمان گلاب گیری نیز در این روش، حدود 5 الی 7 ساعت است. 
 

تولید صنعتی گلاب

در تولید صنعتی گلاب، از یک سری ماشین آلاتی که پیشرفته بوده و قطعاتش از نوع استیل زنگ نزن است استفاده می‌شود. در این روش، نخست آب و گل محمدی را در داخل دیگ‌های استیل می‌ریزند، سپس با یک حرارت غیر مستقیم که بخار آب است، از میان مخلوط آب و گل عبور داده می‌شود. 
بدین صورت، مراحل تقطیر انجام شده و بخارات حاصله درون مبردها که دارای لوله آبی با جریان آب‌های سرد است، خنک شده و به مایع تبدیل می‌شود. سپس مایع حاصله به مخازن گلاب انتقال می‌یابد. از این مرحله، پاستوریزاسیون شروع شده و بعد از گرم نمودن گلاب تا دمای 80 درجه سلسیوس، از داخل فیلترهای کاغذی عبور داده می‌شود. 
در این مرحله، گلاب داغ به درون بطری‌های پلی اتیلنی یا شیشه‌ای می‌ریزند. لازم به ذکر است که این بطری‌ها را قبل از استفاده با آب داغ شسته‌اند و میکروب زدایی کرده‌اند. سپس بعد از دربندی با یک درب آلومینیومی، بطری‌ها برچسب گذاری شده و داخل کارتن گذاشته می‌شوند. 
گلاب حاصله به روش صنعتی، به علت رعایت موازین مختلفی که در هنگام تولید و بسته بندی انجام می‌شود، استاندارد خواهد بود. در نهایت، لایه‌ای زردرنگ، سبک و نیمه جامد با یک توده کریستالی به روی سطح گلاب می‌آید. 

مصارف گلاب
گلاب با داشتن طبیعتی گرم در تهیه انواع شیرینی‌ها و شربت‌ها استفاده می‌شود. همچنین به علت بوی خوش در خوشبو سازی پمادها و داروها به کار می‌رود. در طب سنتی از این مایع خوشبو، برای رفع دل دردهای شدید استفاده می‌شود. همچنین از مخلوط نبات با گلاب برای خونریزی و رفع درد معده و تقویت اعصاب معده استفاده می‌شود. 
از مخلوط سرکه و گلاب برای شستشوی دهان استفاده می‌گردد. مالیدن و بوییدن گلاب نیز باعث تقویت قلب، اعصاب و حواس شده و سردرد را نیز برطرف می‌کند.