معرفی و مراقبت ارکیده

گل ارکیده که با نام انگلیسی Orchid و نام علمی Orchi sp شناخته می‌شود و نمادی از تجمل، درستی، عشق و زیبایی است، از دیرباز مورد توجه و علاقه چین باستان بوده است. اگرچه در آن زمان خواص طبی گیاه بر کیفیت هنری آن اولویت داشته، اما امروزه زیبایی و فخر این گل بر خواص درمانی آن پیشی گرفته است. ارکیده یکی از مجلل‌ترین هدایای مجلسی به حساب می‌آید که با حضور در هر مکانی جلوه‌ای فاخر و مجلل به آن می‌بخشد.
خانواده ارکیده بیش از 28000 هزار عضو زیبا و محبوب دارد که در 763 دسته جدا طبقه بنده شده‌اند. شکوفه‌های رنگارنگ و معطر ارکیده دیگر برای هیچکس ناشناخته نیست. این گیاه با چند ویژگی شاخص و مهم به راحتی خود را از سایر گل‌های معطر متمایز ساخته است. با بررسی خواص گیاه ارکیده، ویژگی‌های آن و همچنین انواع مختلف این گل زیبا، با ارکیده زیبا بیشتر آشنا می‌شوید.

خواص گل ارکیده
هر یک از گونه‌های این گل خواص مخصوص به خود را دارند. به همین جهت نمی‌توان برخی از آنان را بی‌خاصیت دانست و یا صرفاً کیفیت هنری آنان را مورد توجه قرار داد. به طور مشخص از برخی گونه‌های ارکیده که در کوه‌های باغرو ایران و در حوالی آستارا و اردبیل می‌رویند، ماده ثعلب استخراج می‌شود. این ماده که یکی از مهمترین مواد اولیه ساخت بستنی سنتی است، از ارکیده به دست می‌آید.
گل ارکیده دارای خواص دارویی و درمان نیز هست که همانطور که گفته شد، گذشتگان با بهره‌مندی از آنان در درمان برخی بیماری‌ها موفق عمل می‌کردند. یک گونه از گیاه ارکیده که امروزه در مناطقی از کشور استرالیا می‌روید، خواص ضد باروری دارد و در درمان این عارضه مورد مصرف قرار می‌گیرد.
سایر گونه‌ها که مختص مناطق آسیایی همچون چین، کره و ژاپن هستند به عنوان دمنوش آرامش بخش، درمانگر سرطان و همچنین تولید نوعی چسب صنعتی به کار می‌روند. اینطور که پیداست خواص این گل زیبا، پایان ناپذیر و نامحدود است.
ویژگی‌های گل ارکیده
تنوع بسیار بالای گونه‌های ارکیده موجب شده تا این گیاه در اندازه‌های مختلف موجود باشد. اندازه برخی از آن‌ها در حد یک سکه کوچک است. این در حالیست که برخی دیگر بسیار بزرگ بوده و حدود 100 گرم وزن دارند.
ارکیده‌ها با توجه به نوع خود می‌توانند از چند ساعت تا 6 روز عمر کنند. تنها نمونه‌های خاص ارکیده هستند که به طور جاودان ماندگارند. شکل برگ ارکیده‌ها با توجه به بستر رشد و اقلیم آن متفاوت است. برای مثال ارکیده‌هایی که در مناطق گرم و مرطوب رشد می‌کنند، نازک و لطیف‌اند. در حالی که ارکیده‌های اقلیم خشک، ضخیم‌ بوده و با پوششی از موم رشد می‌کنند. جالب است که بدانید برخی از گونه‌های گل ارکیده هیچ برگی ندارند.
گل زیبای ارکیده از لحاظ ساختار دارای چند ویژگی جالب توجه است:
1.   گل‌های ارکیده به ظاهر نامنظم‌اند اما از تقارن محوری برخوردارند.
2.   گرده گل‌های ارکیده، یکی از عوامل تشخیص دهنده گونه آنان به شمار می‌رود. این گرده‌ها به کیسه‌هایی به نام پولنیا چسبیده‌اند که پس از گرده‌افشانی از آن جدا می‌شوند. تعداد پولنیا در هر ارکیده به طور متفاوت 2 الی 12 عدد است.
3.   ریشه‌ها: ارکیده از ریشه‌های هوایی برخوردار است که علاوه بر ایجاد مانایی و تغذیه گیاه، وظیفه ذخیره آب، ذخیره مواد غذایی، فتوسنتز و تنفس گیاه را نیز به عهده دارند. این ریشه‌ها در اصل از ریزوم‌های موجود در خاک نشأت می‌گیرند و از ساقه جدا می‌شوند.

انواع گل ارکیده
شاید تصور کنید که ارکیده یک گیاه خارجی و زینتی است که نمی‌توان گونه‌های مختلف آن را در ایران یافت. اما در واقع بیش از 50 گونه ارکیده تکامل یافته در کشورمان می‌روید. 6 مدل از معروف‌ترین و زیباترین گل‌های ارکیده را با هم بررسی می‌کنیم.
ارکیده فالانوپسیس
بیشترین گونه‌ای که در ایران رشد می‌کند فالانوپسیس است که با نام‌های ارکیده شاپرکی و یا پروانه‌ای نیز شناخته می‌شود. این گل زیبا و معطر، در طول سال حداقل یک بار و گاهی سه بار در زمستان و بهار گل می‌دهد. پس از هر بار گل‌دهی گیاه مدتی را برای استراحت، بازسازی و گل‌دهی مجدد نیاز دارد.
گلبرگ‌های این نوع ارکیده در شرایط ایده‌آل و مطلوب دست کم چند ماه عمر می‌کنند. شرایط نگهداری این گیاه در آپارتمان ساده است. چرا که فالانوپسیس‌ها خود را با اغلب شرایط محیطی وفق می‌دهند. گل ارکیده فالانوپسیس در رنگ‌های مختلفی چون سفید، بنفش (ارغوانی)، ارغوانی رگه‌دار، صورتی، زرد و ترکیبی از سفید و صوتی موجود است. قطر گلبرگ‌ها نیز از 5 سانتی‌متر تا 12 سانتی‌متر متغیر است.
ارکیده سیمبیدیوم
سیمبیدیوم اولین ارکیده‌ای بود که به عنوان گل آپارتمانی به فروش رسید. این گل زیبا که امروزه در ابعاد کوچک‌تر و با نام‌های مینی سیمبیدیوم یا میدی سیمبیدیوم شناخته می‌شود، گلبرگ‌های به رنگ صورتی، سبز، سبز و قرمز، قرمز و شاه بلوطی دارد. پرورش گل ارکیده سیمبیدیوم بسیار ساده است و تکثیر آن از طریق ریزوم‌های موجود در خاک و همزمان با تعویض گلدان صوت می‌گیرد.
ارکیده کاتلیا لابیانا
ملکه ارکیده‌ها نامی است که به این گونه ارکیده داده شده است. شکل خاص این گل و شرایط نگهداری ساده آن موجب شده تا طرفداران بسیاری در سطح جهان پیدا کند. متأسفانه این نوع ارکیده با وجود شهرت بسیار بالایی که دارد کمتر در ایران پیدا می‌شود.
ترکیب رنگ در گلبرگ‌های این ارکیده بسیار جذاب و متعادل است. کاتلیا در دو رنگ خیره کننده صورتی قرمز و سفید بسیار ملایم دیده می‌شود. این گل معطر و خوشبو قادر است در بخش عرض بیش از 20 سانتی‌متر رشد کند.
گل ارکیده دندروبیوم
دندروبیوم یکی از دسته‌های بزرگ ارکیده به شمار می‌رود که بیش از 1000 گونه در آن وجود دارد. ویژگی قابل توجه و حائز اهمیت این گل در شرایط نگهداری ساده آن است. این گل قادر است در هر نقطه‌ای رشد کند و در هر ساقه شکوفه‌های بسیاری زیادی تولید کند. برخی از گونه‌های دندروبیوم در طول سال گل و برگ‌های خود را به طور کامل حفظ می‌کنند.
از آنجایی که ارکیده دندروبیوم بسیار سنگین و پر است، به یک قیم و داربست برای ایستایی نیاز دارد. در هر شکوفه این نوع ارکیده یک طیف رنگی متفاوت و متمایز دیده می‌شود. این بهترین و جذاب ترین ویژگی دندروبیوم هاست.
گل ارکیده وندا
عموم دوست داران گل و گیاه بر این باورند که وندا یکی از زیباترین گونه ارکیده است. این ارکیده زیبا به شکل انگلی از درختان آویزان می‌شود و از آن‌ها تغذیه می‌کند. بر همین اساس قابل پرورش در محیط خانه نیست. گلبرگ‌های وندا بسیار زیبا، خوشبو و ماندگارند. وندا برای رشد و پرورش بهتر نیاز به نور صبح دارد. اما در طول روز می‌بایست در سایه قرار بگیرد. نگهداری این گل در تراس و یا حیاط بسیار سخت است و نیاز به مهارت‌های خاص دارد.
ارکیده پافیوپدیلوم
ارکیده پافیوپدیلوم که با نام کفش ونوس نیز شناخته می‌شود، شباهت بسیاری به کفش دارد. این گل که در مناطق شرق آسیا و به خصوص اندونزی رشد می‌کند، از گل‌هایی به رنگ قهوه‌ای، شاه بلوطی و قرمز، شکلاتی و سفید یا گلی و سبز برخوردار است که روی آن‌ها طرح‌های بسیار خاص ایجاد شده است. کشت و نگهداری این گل بسیار ساده است و به نور کم و غیر مستقیم نیاز دارد.
شرایط نگهداری گل ارکیده
ارکیده‌ها با توجه به ساختار ظریف و نحیفی که دارند نسبت به سایر گل‌ها نیاز به مراقبت بیشتر و دقیق‌تری دارند. بهتر است گلدان ارکیده را در مجاورت پنجره‌های شرقی و جنوبی ساختمان قرار دهید تا به اندازه کافی از نور خورشید بهره‌مند شوند. ارکیده نیز مانند سایر گل‌های زینتی به آبیاری منظم، کوددهی و تغذیه مناسب و همچنین جریان هوا نیاز دارد. شرایط نگهداری انواع گل‌های ارکیده با فراهم کردن چند عامل مهم و ضرروی به حد ایده‌آل می‌رسد.

1.   گلدان‌های زهکشی شده:
استفاده از گلدان‌هایی که در بخش زیرین دارای سوراخ زهکشی هستند از پوسیدن و از بین رفتن ریشه گل جلوگیری می‌کند.
2.   خاک مخصوص پرورش ارکیده:
تهیه خاک ارکیده وابسته به نوع گونه آن متغیر خواهد بود. اما به طور معمول ارکیده نمی‌تواند در خاک معمولی رشد چندانی داشته باشد. بهترین خاک برای این گیاه مخلوطی از خاک دانه ریز، دانه درشت، مقداری خاک برگ و همچنین مقداری خزه است. تا خاکی سبک با رطوبت کافی به دست آید.
3.   نور غیر مستقیم و کافی:
قرارگیری گل ارکیده در معرض نور مستقیم خورشید و یا مجاورت پنجره‌های شمالی نمی‌تواند نیاز آن را به نور تأمین کند. همانطور که گفته شد پنجره‌های جنوبی و و شرقی بهترین محل برای نگهداری این گل می‌باشد. همچنین بهتر است محل قرارگیری ارکیده در اثر تابش نور بیش از حد گرم نشود. بازه دمایی مناسب برای رشد گیاه حدود 16 الی 24 و برای نگهداری در حالت ثابت 10 تا 28 درجه سانتی‌گراد است.
4.   جریان هوای ملایم:
دسترسی ریشه‌ها به هوای تازه و ملایم، اهمیت زیادی در طراوات و شادابی گل دارد. بدین منظور لازم است در زمان نگهداری از این گل زیبا، پنجره‌ها باز بگذارید تا جریان هوای ملایمی در محیط نگهداری ارکیده پخش شود.
5.   زمان مناسب برای آبیاری گیاه:
آبیاری ارکیده‌ها تابع روزهای هفته و زمان خاصی نیست. بهترین زمان برای آبیاری ارکیده هنگامی است که خاک گلدان در عمق یک الی دو سانتی‌متری خشک شده باشد. همزمان با فروکردن انگشت در این عمق، می توان رطوبت موجود درخاک را سنجید. اگر انگشتان شما خیس شد و مرطوب بود نیازی به آبیاری نخواهید داشت. اما اگر خشک بود و اثری از رطوبت خاک وجود نداشت، وقت آبیاری گل ارکیده فرا رسیده است. بهتر است در هنگام آبیاری تمام بخش گلدان را سیراب کنید تا ریشه‌ها در هر قسمتی که هستند، مرطوب و خیس شوند.
اما برای اینکه به یک برنامه دست پیدا کنید بسیاری از کارشناسان توصیه می‌کنند با توجه به دما آبیاری 7 تا 10 روزه مناسب است؛ اگر طی این مدت خاک خشک بود آبیاری را انجام دهید و اگر خاک مرطوب بود با اسپری آب سطح خاک را کمی خیس کنید
6.   رطوبت محیطی:
رطوبت مورد نیاز گیاه حدود 40 الی 60 است. رطوبت محیطی کمتر و یا بیشتر از این بازه می‌تواند به گیاه شما صدمات جدی وارد کند. شما می‌توانید با استفاده از یک رطوبت سنج، میزان رطوبت مکانی را که ارکیده داخل آن قرار دارد، بسنجید. در تابستان و در مناطق خشک استفاده از اسپری غبارپاش به صورت روزانه می تواند به تأمین رطوبت مورد نیاز کمک کند. اما توجه داشته باشید آب به هیچ وجه به گلبرگ‌ها برخورد نکند.
7.   حذف عوامل آسیب‌زا:
حذف برگ‌های مرده و زرد و همچنین حشرات مضر در زمان نگهداری از ارکیده اهمیت ویژه‌ای دارد. کافیست برگ‌هایی که زرد و پلاسیده شدند را به منظور جلوگیری از رشد انواع قارچ و باکتری، ببرید و دور بریزید. ارکیده از جمله گیاهانی‌ست که دائما در معرض حمله حشرات قرار می‌گیرد. بر همین اساس زیر و روی برگ‌ها را دائما کنترل کنید تا اثری از کرم و حشرات وجود نداشته باشد.
با نگهداری گل ارکیده در شرایط ایده‌آل و مناسب می‌توانید از این گل زیبا در فواصل طولانی مدت استفاده کنید. چرا که این گلبرگ‌های زیبای ارکیده قادرند تا 4 ماه دوام بیاورند. گیاه ارکیده پس از پایان گل‌دهی نمی‌میرد. بلکه برای یک فاصله کوتاه به استراحت می‌پردازد و سپس مجدداً به دوره گل‌دهی می‌رسد.